Inhoud

In de westerse geschiedenis speelt gedrukte informatie in de vorm van boeken, tijdschriften en kranten een nauwelijks te overschatten rol. De drukpers, uitgevonden door Gutenberg, bracht aanvankelijk boeken voort die de verschijningsvorm van middeleeuwse handschriften benaderden. Maar geleidelijk kreeg het boek een eigen gezicht en een eigen functionaliteit. Het groeide uit tot een krachtig medium dat ingezet werd in de grote maatschappelijke stromingen: humanisme, reformatie, wetenschappelijke revolutie, verlichting... Bij de ontwikkeling van uitgeverij en boekhandel speelden wereldlijke en kerkelijke overheden een belangrijke rol, bv. door de introductie van censuurmaatregelen. Maar het gedrukte boek was ook een uitgesproken commercieel product, dat de weg naar de boekhandel en de lezer moest vinden. Als gevolg van de industriële revolutie zagen nieuwe productiemethoden het licht. Papier werd machinaal vervaardigd op basis van andere grondstoffen. Nieuwe drukpersen en nieuwe illustratietechnieken maakten uitvoerig geïllusteerde publicaties in hoge oplagen mogelijk. In de loop van de 19de eeuw werd het boek een massaproduct, dat inspeelde op de informatiehonger van een sterk uitgebreid lezerspubliek. Al die tijd hebben bibliotheken boeken verzameld, geordend en ter beschikking gesteld: om een elite van gebruikers te bedienen, om opgebouwde kennis veilig te stellen voor latere generaties, vanuit een prestige-logica, of omdat hun stichters geloofden in het belang van vrije beschikbaarheid van kennis en informatie.

Al deze aspecten komen uitgebreid aan bod in het opleidingsonderdeel ‘Boek- en bibliotheekgeschiedenis’. De cursus is chronologisch-thematisch opgebouwd. Fundamenteel zijn de verschillen tussen het zogenaamde ‘typografisch ancien régime’ (15de-18de eeuw) en de periode na de industriële revolutie (19de-20ste eeuw). In beide tijdvakken wordt vertrokken van de inmiddels ingeburgerde structuur van de productie, distributie en consumptie van het gedrukte boek. Verder behandelt de cursus ook de boekgeschiedenis als historische discipline: in de jaren 1970 legde die de erudiete en bibliofiele tradities naast zich neer om meer in te zetten op de betekenis van het boek in de samenleving. De cursus behandelt vooral de situatie in Europa, met een bijzondere aandacht voor de Nederlanden. Maar voor sommige onderdelen komen ook andere continenten en culturen ter sprake. De cursus zet sterk in op aanschouwelijkheid, met uitgebreid geïllustreerde presentaties.

De cursus richt zich uitdrukkelijk tot studenten op bachelorniveau en heeft dus een eerder inleidend karakter. De nodige aandacht gaat daarom uit naar het aanleren van de specifieke terminologie en naar het attenderen op bronnen en literatuur. De opgedane basiskennis stelt de studenten in staat om de betekenis van het boek als cultuurdrager en als economisch product te begrijpen, om te reflecteren over de rol die het boek in de maatschappij gespeeld heeft en blijft spelen, en om de hedendaagse boekhistorische literatuur kritisch te benaderen. De opgebouwde inzichten kunnen later als basis dienen voor persoonlijk onderzoek in het kader van een masterscriptie.

Studiemateriaal

Het didactisch materiaal bestaat uit een syllabus, die samen met een pakket verplichte lectuur van ca. 150 pp. te koop zal zijn bij de Cursusdienst van Historia. De syllabushoofdstukken worden verder ook digitaal ter beschikking gesteld via Toledo, samen met de uitvoerig geïllustreerde PowerPoint-presentaties.

Toelichting onderwijstaal

De onderwijstaal is het Nederlands, maar het pakket met zelfstandig te verwerken verplichte lectuur kan ook uit Engels- en Franstalige teksten bestaan.

Toelichting werkvorm

De contactmomenten bestaan hoofdzakelijk uit interactieve hoorcolleges. Daarnaast staan een excursie naar het Antwerpse Museum Plantin-Moretus en een college in de afdeling Bijzondere Collecties van de Leuvense Universiteitsbibliotheek op het programma. De verplichte lectuur is zelfstandig door de studenten te verwerken, al kan ze ook tijdens de colleges kort ter sprake komen.